Σ’ έναν κυκεώνα από γνώμες –επιστημονικές και μη-, απόψεις και αφορισμούς, μοιάζει να παραβλέπεται ή τουλάχιστον να μην λαμβάνει τη δέουσα σημασία, κάτι πολύ σημαντικό: ο μάχιμος εκπαιδευτικός και ο ρόλος του, ο οποίος καθίσταται ολοένα και πιο άχαρος. Ο μάχιμος εκπαιδευτικός που όχι μόνο παραβλέπεται, αλλά εγκλωβίζεται σε τεχνικά θέματα, θεωρίες, προγράμματα και παρεμφερείς παραμέτρους κι έχω σοβαρές αμφιβολίες κατά πόσο το πρόβλημα ή τα προβλήματα (γιατί είναι πολλά) μπορούν να λυθούν με τεχνοκρατικές προσεγγίσεις.
Σίγουρα δεν ευθύνεται για όλα το σχολείο ως μέρος της εκπαίδευσης, αλλά για όσα ευθύνεται ας ανοίξουμε κάπως περισσότερο τα χαρτιά μας. Ας κρατηθούμε για λίγο έξω από τεχνικά θέματα και τα υψηλά κλιμάκια σκέψης, από πράγματα χιλιοειπωμένα από όλες τις πλευρές κι ας εστιάσουμε στο ίδιο το σχολείο και τους μάχιμους εκπαιδευτικούς, εκεί όπου διαδραματίζεται η πραγματική «δράση».
Σε περιόδους κρίσεων –ακόμα και σε λιγότερο σοβαρές από αυτήν την οποία περνούμε- λαμβάνονται αποφάσεις, σχεδιάζονται στρατηγικές, επιδιώκεται έξοδος από το λαβύρινθο. Αναμενόμενο και θεμιτό. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός πως δεν μπορείς να ξέρεις με σιγουριά αν βγαίνεις από το λαβύρινθο ή αν χώνεσαι όλο και πιο βαθιά μέσα σ’ αυτόν, ελαχιστοποιώντας ολοένα τις πιθανότητες εξόδου. Και ας μην ξεχνάμε πως πέρα από το σχεδιασμό χρειάζονται και γερές δόσεις τύχης, αλλά δεν είναι αυτό το ζητούμενο του γράφοντος. Το κείμενο αυτό γράφεται για άλλο λόγο.
Λέγαμε για τις αποφάσεις. Φαίνεται, λοιπόν, πως στο παρόν στάδιο έχουν γίνει κάποιες επιλογές και πως οι επιλογές αυτές δεν φαίνεται να βοηθούν πολύ την κατάσταση. Εξηγούμαι: το μόνο που έχει επιτευχθεί μέχρι τώρα, είναι να ασκηθεί και να ασκείται τεράστια πίεση πάνω στο μάχιμο εκπαιδευτικό κάθε βαθμίδας, καθιστώντας τον εμμέσως, άμεσα υπεύθυνο για τα κακώς κείμενα στο εκπαιδευτικό σύστημα, λες και η «εξουδετέρωσή» του θα λύσει ως δια μαγείας κάθε πρόβλημα, εν μέσω πανηγυρισμών και πυροτεχνημάτων. Δίχως καμιά διάθεση άμυνας ή επίθεσης –αλλά ούτε και τήρησης ουδέτερης σιωπής- εξηγούμαι περεταίρω.
Ο μάχιμος εκπαιδευτικός πασκίζει –κυριολεκτικά- να φέρει σε πέρας εξαντλητικά προγράμματα, ποικίλα καθήκοντα εντός και εκτός σχολείου, οδηγίες και προγράμματα που πέφτουν βροχή και τρέχοντα πάγια και έκτακτα προβλήματα. Και όλα πρέπει να εκτελούνται με χειρουργική ακρίβεια, σε χρόνο Χ με ταχύτητα Ν και πάει λέγοντας κάτω από συνεχείς αγχωτικούς ελέγχους. Είναι να αναρωτιέται κανείς από τη μια, κατά πόσον υπάρχει εμπιστοσύνη στους εκπαιδευτικούς και αν υπάρχει, πόσο βαθιά είναι αυτή η εμπιστοσύνη και από την άλλη, κατά πόσον αντιλαμβανόμαστε ότι από αυτή την τρομακτική εξίσωση λείπει ένας πολύ σημαντικός παράγοντας: ο παράγοντας άνθρωπος. Γιατί ο παράγοντας άνθρωπος μοιάζει να παραβλέπεται και να παραβλέπεται τραγικά.
Ξαφνικά φαντάζει εξαιρετικά σημαντικό το να καταρτεί ο εκπαιδευτικός αδιάβλητα σχέδια μαθήματος, να πατά σε αριθμούς, να εφαρμόζει αρχιτεκτονικά πλάνα μέσα στην τάξη, έτσι που ο μαθητής να μαθαίνει να πηγαίνει από το Α στο Β, αλλά όχι από το Α στο Α1, Α2, Α3. Απορίας άξιο που μιλάμε και διακηρύσσουμε την ανθρωπιστική παιδεία και την ανάγκη της, προσπαθώντας να την εφαρμόσουμε με τεχνικά σχέδια.
Χωρίς να το ζαλίζω άλλο, στο τέλος θα καταλήξουμε να λήξουμε τον εκπαιδευτικό. Διότι μέσα σ’ όλα αυτά, η απόλαυση και η πραγματική παιδεία τελικά πού πήγε; Τονίζω την απόλαυση, τόσο για τον εκπαιδευτικό όσο και για το μαθητή, διότι δεν πρέπει να παραβλέπουμε πως η αφόρητη πίεση που ασκείται στον εκπαιδευτικό μεταδίδεται αναπόφευκτα και στο μαθητή. Έναν μαθητή ο οποίος έχει κι αυτός να αντιμετωπίσει κοινωνικές, οικονομικές, οικογενειακές και οικονομικές πιέσεις, ένα ζοφερό παρόν και ένα ζοφερότερο μέλλον. Πόσο τον βοηθούν όλα αυτά;
Επί της ουσίας, το πιο σημαντικό ερώτημα που έχει τεθεί τα τελευταία δέκα και πλέον χρόνια, παραμένει ακόμα αναπάντητο: τελικά ποια παιδεία θέλουμε; Την παιδεία που διακηρύσσουμε ή την παιδεία που έχουμε; Διότι αυτή τη στιγμή η κατάσταση συνοψίζεται (κάπως συμπυκνωμένα πλην ποιητικά) ως εξής: δυνάμεις άγνωστες και κρυφές κυνηγούν αυτούς που αγαπούν (τη δουλειά τους, τη ζωή, το όραμα, το μαθητή, το σχολείο). Κάπως αστείο, βέβαια, μα και λυπηρό.